پروفیسور ډاکټر عبیدالله برهاني
افغانستان ته د متحده ایالاتو او ناټو د احتمالي بیرته راستنیدو په اړه د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف وروستۍ څرګندونې د سمدستي امنیتي اندیښنو څخه هاخوا پراخې دي، ژورې جیوپولیتیک اندیښنې څرګندوي چې د مسکو سیمه ایز دریځ تعریفوي. د روسیې اندیښنې د لویدیځ د نوي نظامي ځای پرځای کولو احتمال پورې محدودې ندي؛ بلکه، دوی د خپل نفوذ د له منځه وړلو او په مرکزي آسیا کې د ځواک د توازن د بیا تنظیمولو هڅو په اړه پراخه ویره منعکس کوي – په ځانګړي توګه په داسې وخت کې چې په اوکراین کې شخړه بې ثباته پاتې ده او د واشنګټن سره ستراتیژیک چینلونه په عملي توګه قطع شوي دي.
دا اندیښنې د مسکو او لویدیځ ترمنځ د باور د ژور بحران په شرایطو کې راپورته کیږي. کرملین په زیاتیدونکي توګه د خپلو پولو ته نږدې د متحده ایالاتو یا ناټو سیاسي یا نظامي ښکیلتیا د اوږدې جیوپولیتیک سیالۍ د یوې برخې په توګه ګوري چې د افغانستان هاخوا ته رسیږي، ختیځ اروپا، اوکراین او د شوروي وروسته پراخه فضا پکې شامله ده. په دې رڼا کې، د لاوروف څرګندونې باید د یوې مخکینۍ ډیپلوماتیکې هڅې د یوې برخې په توګه وپیژندل شي، چې موخه یې په مرکزي آسیا کې د هر ډول لویدیځ بیا ځای پرځای کولو سره د روسیې د ښکاره مخالفت تکرارول دي – نه یوازې د امنیتي دلیلونو لپاره بلکه د ستراتیژیک کنټرول آرک د بشپړیدو مخنیوي لپاره د یوې اقدام په توګه چې مسکو باور لري واشنګټن له اوږدې مودې راهیسې د پیاوړتیا هڅه کړې ده.
د روسیې اندیښنه: د عملیاتي اندیښنې پرځای سیاسي پیغام
د لاوروف او نورو روسي چارواکو لخوا خپاره شوي بیانونه، افغانستان یا مرکزي آسیا ته د امریکا یا ناټو د پوځي زیربناوو د بیرته راستنیدو احتمال ردوي، د مسکو د اندیښنو د شدت په اړه مهمې پوښتنې راپورته کړي – په ځانګړي توګه په دې لوري کې د متحده ایالاتو د راتلونکو اقداماتو د محسوسو نښو نښانو نشتوالي ته په پام سره. تر اوسه پورې، نه واشنګټن او نه هم ناټو په افغانستان کې د پوځي شتون د بیا رامینځته کولو اراده ښودلې ده، پداسې حال کې چې نړیوال پام په عمده توګه د اوکراین په جګړه او په منځني ختیځ کې په روانو بحرانونو، په ځانګړې توګه په غزه او لبنان کې متمرکز دی.
سره له دې، روسیې په تاریخي ډول په مرکزي آسیا کې د لویدیځ هر ډول پښې د خپل امنیت او سیمه ایز تسلط لپاره د یو ذاتي ګواښ په توګه لیدلي دي. د اوکراین د جګړې په اړه د نړیوال فشار د زیاتیدو په پس منظر کې، دا اعلانونه د ځمکې په کچه د فوري پرمختګونو په وړاندې د غبرګون په پرتله د مخکینۍ سیاسي پیغام په توګه ډیر ښکاري. د دوی وخت د مسکو اراده په ګوته کوي چې د هغې په شاوخوا کې ستراتیژیکې سره کرښې په نښه کړي او د مرکزي آسیا خپلو شریکانو ته د مخنیوي سیمه ایز توازن ساتلو لپاره د دوامداره وړتیا ډاډ ورکړي – حتی که څه هم د هغې نظامي سرچینې په اوکراین کې په ژوره توګه ښکیل پاتې دي. پداسې حال کې چې د روسیې اندیښنې د دوی په تاریخي او جیوپولیتیک شرایطو کې ستراتیژیک ډول همغږي دي، اوس مهال دوی په عمده توګه د سیمه ایز نفوذ لپاره په پراخه سیالۍ کې د ډیپلوماتیک نښانونو په توګه کار کوي نه د کانکریټ نظامي ګواښونو ته د ځواب په توګه.
د متحده ایالاتو-خلیج ستراتیژیک سمون او د روسیې اندیښنې
د مسکو د موقعیت له نقطې نظر څخه، د خلیج هیوادونو سره د متحده ایالاتو د ستراتیژیکو ملګرتیاو ژوروالی په سیمه کې د روسیې او چین د نفوذ کمولو لپاره قصدي او محاسبه شوې هڅې استازیتوب کوي. د سعودي عربستان، قطر او متحده عربي اماراتو په څیر هیوادونو په تاریخي ډول د ناټو چوکاټ هاخوا د واشنګټن لپاره د مهمو ستراتیژیکو شریکانو په توګه عمل کړی، د متحده ایالاتو د سیمه ایزو او نړیوالو ګټو په پرمختګ کې مهم رول لوبوي.
په خلیج کې د امریکا د وروستیو لوړ پوړو ډیپلوماټیکو بوختیاوو وروسته – چې د امنیت، انرژۍ او ټیکنالوژۍ په برخو کې جامع تړونونو ته رسیدلي – روسیه د سیمې د ستراتیژیک نقشې د بیا جوړولو لپاره یو سیستماتیک هڅه ګڼي، چې په دې پروسه کې خپل نفوذ محدودوي. مسکو دا مخ په ودې ملګرتیاوې د خپل ډیپلوماټیک او اقتصادي ځای د چلولو لپاره د محدودولو په توګه تعبیروي، په ځانګړې توګه ځکه چې دوی په هغه سیمه کې د دوه اړخیزو اړیکو د پیاوړتیا فرصتونه محدودوي چې دا یې د لوی ځواک سیالي د یوې مهمې ساحې په توګه ګڼي.
په داسې حال کې چې د خلیج هیوادونو هڅه کړې چې خپلې نړیوالې ملګرتیاوې متنوع کړي او د سختو جیوپولیتیک بلاکونو دننه د سمون څخه ډډه وکړي، د خپلو لویدیځو متحدینو سره یوځای د روسیې او چین سره متوازن اړیکې رامینځته کړي، مسکو د هر هغه حرکت څخه محتاط دی چې د متحده ایالاتو او خلیج همکارۍ ژورې کړي. د کرملین په اټکل کې، دا ډول ملګرتیاوې د امریکا د لومړیتوب د پیاوړتیا، د روسیې د سیمه ایز رول د خنډولو، او په بالقوه توګه د خلیج لوبغاړو سره د راتلونکي ستراتیژیک همغږۍ مخنیوي لپاره د ستراتیژیکو وسیلو په توګه کار کوي.
پراخه جیوپولیتیک سیالي: روسیه، چین او متحده ایالات
مسکو او بیجینګ دواړه د خلیج، مرکزي آسیا او هند-پسیفک په اوږدو کې د نوي او پراخ شوي اتحادونو د رامینځته کولو لپاره د واشنګټن ستراتیژي د یوې پراخې جیوپولیتیک سیالۍ د یوې برخې په توګه ګوري چې هدف یې د دوی د نفوذ ساحې محدودول دي. دا ملګرتیاوې د چین د بیلټ او سړک نوښت او روس په څیر لویو نوښتونو د مخنیوي لپاره ډیزاین شوي میکانیزمونو په توګه لیدل کیږي د یوریشیا د ادغام پروژې.
برسېره پردې، دا ډول اتحادونه په مسکو او بیجینګ کې د څو قطبي نړیوال نظم په لور د ګړندي بدلون لپاره د قصدي ضد اقداماتو په توګه پیژندل کیږي. واشنګټن، د ستراتیژیکو ملګرتیاو او امنیتي تړونونو د پراختیا له لارې، هڅه کوي چې خپل نړیوال تسلط وساتي – یو پرمختګ چې د دواړو قدرتونو لخوا د دوی ملي امنیت او اوږدمهاله ستراتیژیکو اهدافو ته د مستقیم ننګونې په توګه لیدل کیږي. دا ملګرتیاوې په زیاتیدونکي توګه د ډیپلوماتیک، اقتصادي او نظامي فشار د وسایطو په توګه کار کوي، چې د روسیې په وړاندې د متحده ایالاتو بندیزونو او د روسیې ټیکنالوژۍ او انرژۍ باندې د انحصار کمولو غوښتنې لخوا ثبوت شوي.
پایله
روسیه په یوریشیا او خلیج کې د متحده ایالاتو ستراتیژیک مانورونه د لوی کنټرول جوړښت د متقابل برخو په توګه ګوري چې موخه یې د هغې سیمه ایز او نړیوال نفوذ بې طرفه کول دي. د لاوروف وروستي اعلانونه، د مسکو د ډیپلوماتیک دریځ سره یوځای، نه یوازې د اوسنیو پرمختګونو په اړه غبرګوني اندیښنې منعکس کوي، بلکه د تاریخي تجربو او ستراتیژیک حافظې کې ریښې لري.
لکه څنګه چې د نفوذ لپاره سیالي شدت مومي، د خلیج هیوادونه د خپلو بهرنیو پالیسیو په جوړولو کې د ډیرې خپلواکۍ ادعا کوي، جیوپولیتیک منظره د نورو پیچلتیا لپاره چمتو ده. راتلونکی دوره به احتمالاً د اتحاد په نمونو کې بدلونونه او په مهمو ستراتیژیکو تقاطعونو کې د نفوذ بیا تنظیم شاهد وي. په دې توګه به سیمه ایز لوبغاړي اړ شي چې انعطاف منونکي، څو اړخیزې ستراتیژۍ غوره کړي چې د لویو قدرتونو د سیالۍ او راڅرګندیدونکي جیوپولیتیک نیمګړتیاو لخوا تعریف شوي بدلیدونکي نړیوال نظم په مینځ کې د دوی ملي ګټې خوندي کولو توان ولري.
د العین نیوز (متحده عربي امارات) کې خپره شوې مقالې له عربي څخه ژباړه.
عبیدالله برهاني یو افغان الاصله امریکایی اکاډمیک لیکوال دی چې په سیاسي ستراتیژۍ او نړیوالو چارو کې تخصص لري.
ژباړه :صفت الله زاهدي په المان کې افغان خبریال